صندوق‌های بازنشستگی به عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری تخصصی، نقش مهمی در تأمین امنیت مالی افراد در دوران بازنشستگی ایفا می‌کنند. این صندوق‌ها با هدف حفظ و افزایش قدرت خرید سرمایه‌گذاران در دوران پس از بازنشستگی طراحی شده‌اند و از طریق سرمایه‌گذاری مداوم و اصولی، بستری مناسب برای تحقق این هدف فراهم می‌آورند.
حفظ کیفیت زندگی و رفاه فرد و خانواده در دوران بازنشستگی، از اساسی‌ترین دغدغه‌های هر شخص است. علاوه براین تأمین آینده فرزندان، پوشش هزینه‌های درمانی و سایر نیازهای مالی ناشی از رویدادهای غیرمنتظره نیز از جمله اولویت‌های مهم محسوب می‌شود. بسیاری از ما آرزو داریم که بتوانیم در آینده خانه‌ای مناسب تهیه کنیم، وسیله نقلیه‌ای بخریم یا برای تحصیل و آینده شغلی فرزندانمان سرمایه‌گذاری کنیم. تحقق این اهداف، نیازمند منابع مالی پایدار و قابل اعتماد است.
چالش‌های موجود در نظام بازنشستگی
یکی از مهم‌ترین مشکلات بازنشستگان در ایران، تأمین هزینه‌های زندگی در شرایط تورم مزمن و کاهش ارزش پول ملی است. این شرایط باعث می‌شود بسیاری از افراد پس از بازنشستگی و با وجود دریافت مستمری، همچنان با دشواری‌های جدی در تأمین نیازهای اساسی خود مواجه شوند.
در حال حاضر، انواع مختلفی از صندوق‌های بازنشستگی در کشور فعال هستند. صندوق بازنشستگی کشوری که ویژه ذینفعان سازمان تأمین اجتماعی است، یکی از مهم‌ترین این صندوق‌ها محسوب می‌شود. همچنین، صندوق‌های بازنشستگی سازمانی و خصوصی نیز برای کارمندان وزارتخانه‌ها، شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و حتی بخش خصوصی وجود دارند.
بازار سرمایه، بهترین گزینه سرمایه‌گذاری در بلندمدت
به طور کلی، افراد می‌توانند در بازارهایی نظیر مسکن، طلا، ارز، سپرده بانکی، اوراق با درآمد ثابت و سهام سرمایه‌گذاری کنند. بررسی عملکرد این دارایی‌ها در بازه‌های زمانی بلندمدت نشان می‌دهد که سهام در شرایط عادی، بازدهی به‌مراتب بالاتری نسبت به سایر بازارها داشته است.البته در شرایط بروز ریسک‌های سیستماتیک داخلی یا خارجی، بازدهی طلا معمولاً بیشتر است و سرمایه‌گذاری در گواهی سپرده طلا یا صندوق‌های مبتنی بر طلا می‌تواند سودی مناسب و بدون مالیات برای سرمایه‌گذاران فراهم کند.
نمودار زیر بازدهی بازارهای مختلف مسکن، طلا، سپرده بانکی، شاخص کل بورس و غیره را از سال ۱۳۹۷ تا انتهای ۱۴۰۲ نشان می‌دهد.
صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی بورس
در سال‌های اخیر، صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی بورس با هدف سرمایه‌گذاری بلندمدت و پوشش تورم تأسیس شده‌اند. این صندوق‌ها با سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار متنوع شامل سهام و حق تقدم، گواهی سپرده طلا و اوراق با درآمد ثابت، براساس اهداف تعیین‌شده در امیدنامه فعالیت می‌کنند. این صندوق‌ها می‌توانند از نوع سهامی، شاخصی یا صندوق در صندوق باشند. در سطح جهانی نیز، صندوق‌های بازنشستگی از بزرگ‌ترین بازیگران بازار سرمایه محسوب می‌شوند. به منظورمشاهده جزئیات بیشتر اینجا کلیک کنید.
در حال حاضر صندوق های بازنشستگی فعال در بازار سرمایه ایران عبارتند از:
▪ صندوق بازنشستگی تکمیلی آتیه مفید
▪ صندوق بازنشستگی تکمیلی آتیه فولاد
▪ صندوق بازنشستگی تکمیلی کاریز
▪ صندوق بازنشستگی تکمیلی آتیه آگاه
این صندوق ها دارای سه نوع واحد هستند:
واحدهای عادی نوع اول: این واحدها توسط کارفرما خریداری شده و به نام او ثبت می‌شوند. کارفرما برای دریافت این واحدها، مبلغی معادل یا نسبتی از ارزش واحدهای نوع دوم را پرداخت می‌کند.
واحدهای عادی نوع دوم: واحدهایی هستند که به نام نیروی کار و از محل کسر از حقوق ماهانه صادر می‌شوند، اما نزد مدیر صندوق نگهداری می‌گردند.
واحدهای عادی نوع سوم: واحدهایی است که سایر سرمایه‌گذاران، مطابق رویه پذیره‌نویسی صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری در زمان پذیره نویسی یا در زمان فعالیت صندوق می‌توانند اقدام به خرید آن کنند.
برداشت از این صندوق‌ها براساس قوانین مشخص انجام می‌شود. واحدهای نوع اول و دوم تنها با درخواست کارفرما قابل ابطال هستند و منابع آن در زمان بازنشستگی یا ازکارافتادگی به نیروی کار، و در صورت فوت، به وراث او تعلق می‌گیرد.
صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی مزایای متعددی برای سرمایه‌گذاری بلندمدت دارد که از آن می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
▪ قابلیت حفظ قدرت خرید و پوشش تورم یکی از مهم‌ترین این مزایاست. از آنجا که سهام شرکت‌های بورسی بر مبنای دارایی‌های فیزیکی استوار است، با افزایش تورم ارزش آنها نیز افزایش می‌یابد و همچنین با تولید محصول و ارائه ی خدمت می‌توانند بازدهی مضاعفی را علاوه بر پوشش تورمی داشته باشند.
▪ مدیریت فعال و حرفه‌ای این صندوق‌ها یکی دیگر از نقاط قوت آنها محسوب می‌شود. انتخاب سهام مناسب، ورود و خروج به‌موقع از بازار، و اتخاذ استراتژی‌های متناسب با شرایط بازار، می‌تواند بازدهی بالا و کم‌ریسک‌تری را برای دارندگان واحدهای این صندوق‌ها ارمغان آورد.
▪ نقدینگی کم و نقدشوندگی بالا از دیگر ویژگی‌های مطلوب این صندوق‌هاست. برخلاف سرمایه‌گذاری در بازارهای موازی مانند طلا، مسکن و خودرو، با سرمایه اندک هم می‌توان وارد این صندوق‌ها شد و در صورت نیاز، سریع‌تر نقد کرد.
▪ معافیت از مالیات و شفافیت بالا این صندوق مانند سایر صندوق های مشترک معاف از مالیات می باشد. همچنین این صندوق ها با ارائه اطلاعات سرمایه گذاری به صورت ماهانه شفافیت بسیار بالایی نسبت به صندوق های بازنشستگی عادی خواهد داشت.
مقایسه صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی با بیمه عمر
از نظر بازدهی، صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی معمولاً عملکرد بهتری نسبت به بیمه عمر دارند. برخی صندوق‌های سهامی در سال‌های اخیر بازدهی بالای ۴۰ تا ۵۰ درصد داشته‌اند، در حالی که بیمه‌های عمرعموماً بین ۱۵ تا ۲۵ درصد بازدهی دارند. البته شایان ذکر است که بازدهی بالاترصندوق‌های بازنشستگی با ریسک بیشتری همراه است.
صندوق‌های بازنشستگی مانند سایر صندوق های مشترک دارای شفافیت زیادی هستند و عملکرد آنها به صورت ماهانه در سامانه کدال منتشر می‌شود. همچنین امکان خرید و فروش واحد های صندوق در هر زمان وجود دارد و محاسبات مربوط به هزینه‌های کارمزد مدیریت ساده‌تر است (۱-۳ درصد کارمزد مدیریت). در مقابل، بیمه‌های عمر دارای قراردادهای بلندمدت هستند و محاسبات هزینه‌های کارمزد مدیریت پیچیده‌تری دارند که گاه این رقم می‌تواند تا ۵-۸ درصد برسد.
همچنین بیمه‌های عمر از منظر موضوع سرمایه‌گذاری و بازده حاصل از آن از شفافیت کمتری نسبت به صندوق‌های بازنشستگی برخوردار هستند و از آنجایی که هدف اصلی آنها حفظ امنیت خانوار در صورت فوت است، جنس سرمایه گذاری در آن ها کم ریسک‌تر و در عین حال بازدهی به مراتب پایین‌تر است و پوشش تورمی بسیار پایین تری دارد.
در واقع تفاوت اصلی سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی یا بیمه عمر به هدف سرمایه‌گذار برمی‌گردد. بیمه عمر ترکیبی از پوشش بیمه‌ای و پس‌انداز بوده و برای تأمین امنیت خانواده طراحی شده است در حالی که صندوق‌های بازنشستگی برای رشد سرمایه هستند و پوشش بیمه‌ای ندارند. هر دوی این محصولات در ایران از معافیت‌های مالیاتی برخوردارند، اما ساختار آنها متفاوت است.
بهترین استراتژی ترکیبی از هر دو است: بیمه عمر برای امنیت خانواده و صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی برای رشد سرمایه. این ترکیب هم امنیت و هم بازدهی مطلوب را تضمین می‌کند.
