سهام عدالت یکی از مهم‌ترین طرح‌های اقتصادی ایران در دو دهه گذشته است که با هدف مردمی‌سازی اقتصاد، افزایش ثروت خانوارها، کاهش تمرکز مالکیت دولتی و گسترش عدالت اقتصادی اجرایی شد. بسیاری از ایرانیان امروز صاحب سهام عدالت هستند؛ اما همچنان در مورد ارزش واقعی آن، نحوه مدیریت و امکان فروش ابهاماتی وجود دارد. این مقاله، با زبانی ساده و نگاهی تحلیلی، به بررسی دقیق همه جوانب این طرح می‌پردازد.
فلسفه طراحی سهام عدالت
هدف اصلی از اجرای طرح سهام عدالت، مردمی‌سازی اقتصاد و کاهش فاصله طبقاتی بود. دولت در اوایل دهه ۱۳۸۰ تصمیم گرفت بخشی از سهام شرکت‌های دولتی را به مردم واگذار کند تا آن‌ها در منافع بنگاه‌های اقتصادی شریک شوند. این طرح در ادامه سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی طراحی شد و با هدف ایجاد فرصت برابر اقتصادی برای اقشار ضعیف‌تر جامعه، واگذاری بخشی از مالکیت دولت به مردم را دنبال می‌کرد.
روند اجرای طرح سهام عدالت
فرآیند واگذاری سهام عدالت از سال ۱۳۸۵ آغاز شد. در ابتدا، مشمولان به شش دهک پایین درآمدی جامعه محدود بودند و سپس به سایر گروه‌ها مانند کارگران، بازنشستگان و مددجویان نهادهای حمایتی گسترش یافت. در مجموع، بیش از ۴۹ میلیون نفر مشمول دریافت این سهام شدند.
ارزش اولیه سهام عدالت برای هر نفر معادل ۵۳۲ هزار تومان بود که از محل سود سالانه شرکت‌ها در طی ۱۰ سال بازپرداخت شد. در طول این مدت، مدیریت سهام در اختیار دولت بود و مردم نقشی در خرید و فروش یا مدیریت آن نداشتند.
در سال ۱۳۹۹، پس از سال‌ها انتظار، دولت امکان آزادسازی سهام عدالت را فراهم کرد. در این مرحله، مشمولان می‌توانستند یکی از دو روش «مدیریت مستقیم» یا «مدیریت غیرمستقیم» را برای سهام خود انتخاب کنند.
ساختار مالکیت و نحوه مدیریت سهام عدالت
آزادسازی سهام عدالت به‌معنای امکان تصمیم‌گیری برای دارندگان این سهام بود. افراد می‌توانستند روش مدیریت خود را انتخاب کنند:
روش مستقیم (خودگردان)
در این روش، فرد مستقیماً مالک سهام خود می‌شود. سهام عدالت وارد سبد دارایی بورسی فرد می‌شود و می‌تواند از طریق پنل کارگزاری آن را مشاهده، مدیریت و بفروشد.
▪ مزایای روش مستقیم
۱. شفافیت در مشاهده پرتفوی
۲. اختیار کامل در فروش
۳. دریافت سود مستقیماً از شرکت‌ها
▪ پیش‌نیازها
۱. ثبت‌نام در سامانه سجام
۲. دریافت کد بورسی
۳. احراز هویت آنلاین یا حضوری
روش غیرمستقیم (از طریق شرکت سرمایه‌گذاری استانی)
در این روش، سهام افراد به شرکت سرمایه‌گذاری استانی منتقل می‌شود و افراد در قالب سهام‌داران این شرکت شناخته می‌شوند. در واقع، به‌جای مالکیت بر شرکت‌های بورسی، مالک واحدهایی از یک شرکت استانی می‌شوند.
▪ چالش‌های این روش
۱. معاملات برخی شرکت‌ها متوقف است
۲. شفافیت پایین در عملکرد مالی
۳. نقدشوندگی ضعیف
۴. ضعف در حاکمیت شرکتی و پاسخ‌گویی به سهام‌داران
۵. عدم امکان تصمیم‌گیری مستقیم توسط سهام‌دار
منبع: روزنامه فرهیختگان
ارزش روز سهام عدالت و نحوه مشاهده آن
ارزش سهام عدالت با توجه به نوسانات بازار سرمایه متغیر است. دارندگان سهام عدالت می‌توانند از طریق سامانه‌های زیر اطلاعات دارایی خود را مشاهده کنند:
▪ سامانه samanese.ir
نمایش ارزش تقریبی سهام عدالت، روش مدیریت، وضعیت سود و…
▪ سامانه سجام (sejam.ir)
ثبت‌نام، احراز هویت و بررسی وضعیت اطلاعات بانکی
▪ پنل کارگزاری‌ها
مشاهده پرتفوی، ارزش روز و امکان ثبت سفارش فروش در صورت انتخاب روش مستقیم
در برخی مواقع، ارزش سهام عدالت یک فرد با ارزش اولیه ۵۳۲ هزار تومان، به بیش از ۱۰ میلیون تومان نیز رسیده است؛ اما این مقدار به وضعیت بازار، نمادهای بورسی و شرایط کلی اقتصاد بستگی دارد.
منبع: سایت رسمی سهام عدالت
سود سهام عدالت و نحوه دریافت آن
سود سالانه سهام عدالت از محل عملکرد شرکت‌های بورسی به حساب دارندگان واریز می‌شود. برای دریافت سود، ثبت اطلاعات بانکی معتبر (شماره شبا) در سامانه سجام الزامی است. در صورت نقص اطلاعات یا مسدودی حساب، سود واریز نخواهد شد.
نکته مهم: اگر تاکنون سودی دریافت نکرده‌اید، لازم است:
۱. اطلاعات بانکی خود را در سجام به‌روزرسانی کنید
۲. در صورت عدم رفع مشکل، با شرکت سرمایه‌گذاری استانی یا کارگزاری مربوطه تماس بگیرید
امکان فروش سهام عدالت و محدودیت‌های آن
فروش سهام عدالت پس از آزادسازی تنها برای افرادی ممکن شد که روش مدیریت مستقیم را انتخاب کرده‌اند. فروش از طریق سامانه‌های کارگزاری و تحت نظارت سازمان بورس انجام می‌شود.
اما این فروش همیشه ساده نیست و با محدودیت‌هایی روبه‌رو است:
▪ توقف نمادها: برخی نمادهای بورسی موجود در سبد سهام عدالت ممکن است در بازه‌هایی متوقف باشند.
▪ سقف فروش: سازمان بورس در برخی دوره‌ها اجازه فروش کل سهام را نمی‌دهد و فروش به‌صورت تدریجی انجام می‌شود.
▪ کارمزد فروش: حدود ۰٫۵ تا ۱ درصد از مبلغ فروش کسر می‌شود.
▪ نقدشوندگی پایین: در برخی نمادها، حتی در صورت ثبت سفارش، ممکن است به دلیل نبود خریدار، فروش انجام نشود.
چالش‌های ساختاری در مسیر مدیریت سهام عدالت
با گذشت زمان، اشکالات مختلفی در اجرای طرح سهام عدالت نمایان شد. از جمله:
▪ نبود سامانه یکپارچه برای اطلاع‌رسانی و مدیریت
▪ ضعف در سازوکارهای شفاف‌سازی
▪ عملکرد ضعیف شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی (لینک خبر )
▪ سردرگمی مردم بین انتخاب روش مستقیم و غیرمستقیم
▪ اختلاف نظر بین نهادهای سیاست‌گذار (دولت، مجلس، سازمان بورس)
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود
در مقاله منبع، چند پیشنهاد برای بهبود وضعیت سهام عدالت ارائه شده که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد:
▪ تشکیل صندوق‌های قابل ابطال بورسی برای جایگزینی شرکت‌های استانی
▪ تقویت سیستم پاسخ‌گویی شرکت‌ها به سهام‌داران
▪ شفاف‌سازی عملکرد سالانه و مالی
▪ آموزش عمومی برای آشنایی مردم با حقوق خود به‌عنوان سهام‌دار
جمع‌بندی
سهام عدالت طرحی با نیت خیر و اهداف بزرگ بود که اجرای آن با چالش‌هایی همراه شد. برای بهره‌مندی کامل از مزایای این طرح، لازم است افراد با روش‌های مدیریت، فروش و دریافت سود آشنا باشند و مسیر خود را آگاهانه انتخاب کنند.
در این مقاله، تلاش شد تصویری کامل، دقیق و ساده از ماهیت سهام عدالت، روش‌های مدیریت، ارزش دارایی، نحوه فروش و چالش‌های موجود ارائه شود. در مقاله دوم، به‌صورت تخصصی و مرحله‌به‌مرحله به نحوه فروش سهام عدالت می‌پردازیم.
عنوان
متن
